Wat is wijsheid?

Recentelijk heb ik een kleine, snelgroeiende onderneming in de particuliere dienstverlening mogen begeleiden in haar zoektocht naar een balans tussen structuur en ondernemerschap. Onder de bezielende leiding van de eigenaren realiseert dit bedrijf mooie diensten en producten voor consumenten. Om dit te bereiken werkt zij samen met overheden en partijen in de zakelijke, commerciële sector. Om effectief te kunnen opereren zijn ondernemerschap, wendbaarheid en snel kunnen schakelen cruciaal. Dit geldt extra voor de leiding van de organisatie. Deze stuurt dan ook sterk op de kernwaarden van de organisatie, de passie en betrokkenheid van de medewerkers en de kwaliteit van haar dienstverlening. Tegelijkertijd gaven de medewerkers aan te willen weten waar zij aan toe zijn en wat er precies van hen verwacht wordt. Bij ieder nieuw project hadden zij het gevoel opnieuw het wiel te moeten uitvinden, wat veel tijd vergt. Eén van de oplossingen waarvoor uiteindelijk werd gekozen, is het aanstellen van een Manager Bedrijfsvoering die zich toelegt op de effectiviteit van werkprocessen. Hierdoor krijgt de leiding de ruimte om het ondernemerschap en de flexibiliteit te waarborgen.

Ook grote commerciële fabrieken kennen dergelijke dilemma’s. Zo staat een groot internationaal productiebedrijf voor de uitdaging een nieuwe organisatiestructuur uit te rollen. Het hoofdkantoor in Nederland wil de onderlinge samenwerking tussen en binnen de verschillende vestigingen versterken. Voornaamste doel daarbij is ervoor zorgen dat er meer vanuit een gemeenschappelijke visie wordt geopereerd zodat de (commerciële) doelstellingen van de totale organisatie worden bereikt. Met de directie is kritisch gekeken bij wie verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn neergelegd. Voorheen was het uitgangspunt dat de verantwoordelijkheid van de ene business unit ophoudt daar waar die van de ander begint. Zo hield de verantwoordelijkheid van sales op bij het sluiten van de deal, zonder dat er al te veel na werd gedacht over wat deze deal voor de units ontwikkeling en productie betekende. In de nieuwe opzet is gekozen voor een structuur waarin verantwoordelijkheden deels overlappen. Daarbij is het toegestaan dat verschillende belangen met elkaar schuren. Zo ook tussen hoofdkantoor en de diverse landenkantoren. Het idee is dat mensen elkaar opzoeken en deze verschillende belangen delen, bespreken en een plek geven in de dagelijkse operatie. Wrijving zorgt voor glans is het idee.

Als laatste wil ik stilstaan bij een middelgrote non-profit organisatie. Deze stond voor de opgaaf hoe zij het beste te werk kon gaan om zich te ontwikkelen tot toonaangevend, onderscheidend en kwalitatief hoogstaand aanbieder van ontwikkel- en veiligheidsprogramma’s. Zij hechtte veel belang aan het investeren in innovatie. Het nemen van (ondernemers)risico moet onderdeel zijn van de dagelijkse gang van zaken. Daar tegenover staat het belang van risicobeheersing door een effectieve, efficiënte en voorspelbare bedrijfsvoering. Voor een succesvolle organisatie zijn beide krachten van cruciaal belang. Al snel bleek dat de mensen in de organisatie de nadruk legden op het belang van investeren of het belang van risicobeheersing. De vraag hoe beide belangen met elkaar verenigd konden worden werd niet gesteld. Niet aan de top van de organisatie, maar ook niet op de werkvloer. Mensen in de organisatie staken veel energie in het buitenspel zetten van degenen die het andere belang vertegenwoordigen in plaats van elkaar de ruimte te geven. De oplossing was het initiëren en begeleiden van een cultuurtraject waarin teams werden samengesteld met mensen uit verschillende disciplines die beide belangen vertegenwoordigen. Deze teams werden samen verantwoordelijk gemaakt voor doelen die zowel het belang van investeren als het belang van een doelmatige bedrijfsvoering dienden.

Deze projecten laten zien wat op veel plekken aan de orde is. Paradoxen spelen overal waar mensen werken en leven. Erkennen dat er verschillende belangen of opvattingen bestaan, biedt kansen voor inclusie. Zorg dat iedere invalshoek gehoord wordt. Dit draagt bij aan meer plezier en voldoening in het werk op het moment dat eenieder ook invloed mag uitoefenen. Daarmee is het minder noodzakelijk bepaalde beslissingen door middel van controle en macht af te dwingen. Dit leidt tot meer duurzame en kwalitatief betere oplossingen, zeker als iedere invalshoek een plek krijgt. Voorwaarde is natuurlijk wel dat dit plaatsvindt in een cultuur waarin het veilig is iedere opvatting de ruimte te geven.

Het nadenken over en het omgaan met tegenstellingen laat zich mooi verwoorden in een citaat van Spinoza: “Harmonie is de verzoening der tegengestelden. In de tegenwoordige wereld onzer ervaring zijn veeleer de tegengestelden onverzoend.” Als het verre Athene dan toch even moet wachten, laat ik dan een filosoof van dichtbij huis aanhalen.